Diqka rret Kuranit

Kur’ani si libër i shenjt, për tërë myslimanët edhe te shqiptarët ka vend të veçantë nderi, si dhe posedon përkrahës të shumtë. Nga shqiptarët i pari që filloi ta përkthej Kur’anin ishte Sami Frashëri. Por, Sami Frashëri Kur’anin e kishte përkthyer në gjuhën turke, kështu që perandoria osmane nuk e botoi këtë përkthim të Kur’anit, në atë kohë.

Në fillim është mirë që të ceket se koncepti që është krijuar nga disa dijetarë islam shqiptarë –pa ndonjë qëllim të caktuar - se Kur’ani është “Kushtetuta e jetës së myslimanit”, është plotësisht i gabuar. Kur’ani nuk duhet krahasuar me aktet normative juridike që përpilohen nga njerëzit dhe janë të përkufizuara në hapësirë dhe kohë të caktuar.

Kur’ani si libër i shenjt, për tërë myslimanët edhe te shqiptarët ka vend të veçantë nderi, si dhe posedon përkrahës të shumtë.


Dr. Feti Mehdiu
Nga shqiptarët i pari që filloi ta përkthej Kur’anin ishte Sami Frashëri. Por, Sami Frashëri Kur’anin e kishte përkthyer në gjuhën turke, kështu që perandoria osmane nuk e botoi këtë përkthim të Kur’anit, në atë kohë. Më vonë, përkthimi i Kur’ani Kerimit në gjuhën shqipe filloi të botohet në fillim të shekullit njëzet nga ana e rilindësit të madh kombëtar Naim Frashërit.


Më pastaj, përpjekja në rradh e përkthimit të Kur’anit në gjuhën shqipe u bë nga një bashkatdhetar i besimit krishterë, i quajtur Ilo Mitkë Qafzezi. Qafzezi ishte nga qyteti i Korçës që jetoi në vitet 1862-1964, ishte studiues i njohur i historisë sonë mesjetare dhe më gjerë. Ilo Mitkë Qafzezi për përkthimin e Kur’anit shfrytëzoi Kur’anin e përkthyer në gjuhën Angleze, nga Xhorxh Sale (George Sale). Kështu që, pjesën e parë të përkthyer ai arriti ta botoj në Rumani, në vitin 1921. Siç kishte deklaruar edhe vetë Qafzezi se, përkthimin e Kur’anit e kishte bërë për atdhetarët e tij që jetonin në Amerikë. Pjesën e dytë të përkthimit Qafzezi e botoi në vitin 1927 në qytetin historikë të Shqipërisë, në Korçë. Ai në hyrjen e përkthimit të parë shkruan: “Ti zgjidhim problemet tona nga librat e hyjnorë. Ne nuk të jemi rob të ndjenjave dhe paragjykimeve tona. Ai më tej vazhdon duke thënë: ne shqiptarët duhet të mposhtim radikalizmin fetarë nëse dëshirojmë të jemi pjesë e qytetërimeve botërore. Sipas ekspertëve shqiptarë të gjuhës arabe dhe të islamologjisë, përkthimi i Kur’anit nga Ilo Mitkë Qafzezi nuk përmban ndonjë vlerë të çmuar shkencore, por, megjithatë, duke pasur parasysh faktin se ky përkthim i Kur’anit është përkthim i parë në gjuhën shqipe, është përkthyer nga gjuha angleze, e jo nga gjuha arabe, madje është përkthyer nga një shqiptarë i krishterë-ortodoks, meriton vend të posaçëm në historinë e islamologjisë dhe në historinë e përkthimit të Kur’anit në gjuhën shqipe.



Përpjekjet e para për përkthimin shkencor të Kur’ani Kerimit


Pas shpalljes së Pavarësisë së Shqipërisë, në vitin 1923, edhe më shumë u shtua interesimi për përkthimin e Librit të Zotit. Në kongresin e parë mysliman u morr vendimi që në mënyrë urgjente duhet përkthyer Kur’ani në gjuhën shqipe. Në këtë konferencë nevoja për përkthimin e Kur’anit në gjuhën shqipe u arsyetua si nevojë shpirtërore dhe fetare e popullit shqiptar.

Në krye të përkthimit të Kur’anit u gjendën dy hoxhallarët më të mëdhenj të historisë shqiptare, Hafiz Ali Korça dhe Hafiz Ibrahim Dalliu (paqa dhe mëshira e Zotit qoftë mbi ta). Këta dy kolosë ishin të përgatitur dhe të formuar maksimalisht për të bërë një të tillë, ngaqë kishin studiuar shkencat islame dhe kishin njohuri të mjaftueshme nga linguistika e atëhershme. Në atë kohë Hafiz Ali Korça kishte përkthyer 37 ajete dhe dy kaptina të Kur’anit, të cilat i kishte botuar në Shkodër, në vitin 1926. Këtë përkthim profesir Ali Korça e quajti “Kur’ani i madhnueshëm dhe thelbi i tij”. Po në qytetin e Shkodres, në vitin 1929 u përkthye sureja Jasin, nga Shevket Muka, i njohur si Shkodrani. Kështu që, në këtë mënyrë filluan përkthimet e kaptinave të Kur’anit, derisa dijetari i madh shqiptar, Hafiz Ibrahim Dalliu përktheu Kur’anin baskë me komentim, dhe e emëroi “Ajka e kuptimeve të Kur’ani Qerimit”. Këtë përkthim profesor Dalliu e botoi në tre vëllime dhe disa fletushka, Ky përkthim u botua në vitet 1929, 1930, 1931 dhe 1942. Ky përkthim jo vetëm që është një përkthim më i plotë, por është bërë nga një njohës shumë i aftë i shkencave islame dhe i interpretimit të mendimit Kur’anor. Përkthimit i këtij Kur’ani zgjati 15 vjetë, kështu që tregon seriozitetin e përkthimit dhe të përkthyesit të këtij Kur’ani. Krahas këtyre përkthimeve vazhduan edhe përkthime të tjera të Kur’anit në gjuhën shqipe si psh. Përkthimi I Abdullah Zambakut, në Korçë në vitin 1930. Edhe Ferit Vukopola ishte përpjekur të përkthej disa kaptina të Kur’anit nga gjuha frenge, të cilin e kishte emëruar: “Disa vargje të ndritun nga Kur’ani”. Kështu vazhduan përkthimet e Kur’anit deri pas luftës së dytë botërore, ku u botuan përkthimet e plota të Kur’anit të Madhëruar.




Pas luftës se dytë botërore përkthimi i parë i plotë i Kur’anit të Madhëruar u bë në Prishtinë, nga orientalisti i mirënjohur shqiptarë, dr. Feti Mehdiu. Profesor Mehdiu përkthimin e parë te tij e emëroi: “Kur’an-i”, këtë përkthim në atë kohë e botoi Kryesia e Bashkësisë Islame e Kosovës, në vitin 1985, dhe ky përkthim i Kur’anit numëronte 787 faqe. Më vonë Dr. Feti Mehdiu e botoi për herë të dytë përkthimin e tij me disa përmirësime, në këte rast këtë përkthim e quajti: “Kur’an-i dhe Hija e tij Shqip”. Në këtë rradhë për botimin e këtij Kur’ani u kujdesën Shtëpia botuese Logos – A, nga Shkupi dhe Fondacioni Humanitar nga Stambolli, IHH.

Pas tri viteve të këtij përkthimi në skenë u paraqit një përkthim më komentim i Kur’ani kerimit, i bërë nga dijetari i madh Shqiptarë, Sherif Ahmeti, në vitin 1988. Ky përkthim i Molla Sherif Ahmetit u botua disa herë nëpër vende të ndryshme të botës si: në Prishtinë, Kajro, Islamabad të Pakistanit, Libi, në Romë të Italisë dhe për herë të fundit në Arabin Saudite.

Pas këtij përkthimi menjëherë në vitin 1990, Muhammed Zekeria Khan, një albanolog pakistanezë, e përktheu Kur’anin në gjuhën shqipe dhe e quajti: “Kur’ani i Shenjt”, e botoi në Islamabad të Pakistanit, ky përkthim kishte gjithsejtë 894 faqe.

Menjëherë pas tij pasoi një përkthim i Kur’anit nga një hoxhë shumë i devotshëm shqiptarë nga qyteti i Prizrenit, Hasan efendi Nahi, ky përkthim u bë në vitin 1992, ku u botua po në qytetin e Prizrenit.



Krahas këtyre përkthimeve kemi edhe përkthime të disa kaptinave të Kur’anit, sidomos të suresë Jasin.

Përkthimi i fundit i Kur’ani Krimit në gjuhën shqipe u bë nga Haxhi Selim Stafa, në vitin 1996 1998, dhe u botua në Tiranë nga Komuniteti Mysliman i Shqipërisë. Ky përkthim me komentim u përkthye nga Kur’ani me komentim i quajtur: “AL MUNTAHAB FI TEFSIRI-L KUR’ANI-L KERIM” që është botuar në Kajro, në vitin 1988. Këtë përkthim haxhi Selim Stafa e quajti “PËRZGJEDHJE NË KOMENTIMIN E KUR’ANI KERIMIT”, Në shqip u botua në dhjetë vëllime, të cilat vëllime u botuan gjatë dy viteve, gjegjësisht gjatë viteve 1996-1998.

ka me lexu kuranin se e kam po hala nuk e kum lexu